Günümüzde İstanbul Teknik Üniversitesi İşletme Fakültesi olarak hizmet gören Maçka Karakolhanesi, 19. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilen karakollar arasında büyük boyutlarıyla öne çıkan bir yapıdır. 1826’da Osmanlı İmparatorluğu’nda askerlik sistemindeki Batı’yı örnek alan köklü değişiklikler, genelde askeri mimari özelde ise karakol yapılarının da tarihsel ve kültürel arka planını oluşturmaktadır. Yeni sistemin ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşasına başlanan Batı tarzı kışla ve diğer askeri binalar İstanbul’u şehircilik ve mimari anlamda değiştirecektir. Maçka Karakolhanesi’nin mimar ve müteahhitleri olan Simon ve Sarkis kardeşlerin üyesi oldukları Balyan ailesi, birkaç kuşak boyunca İstanbul’un çehresinin Batılılaşmasında önemli rol oynamıştır. Karakol, kumandanlık ve askeri okul işlevleri taşıyan bina, 1953-54 yıllarında İstanbul Teknik Üniversitesine devredilerek sivil eğitime hizmet vermeye başlamıştır.

Balyan Ailesine mensup olan mimarların en genel ve ortak özelliği “Geleneği doğrulayan bir ‘yeni’yi tasarlama tutkusu” dur. Balyan Ailesine atfedilen en önemli yapılar arasında Beylerbeyi Sarayı, Selimiye Kışlası, Dolmabahçe Sarayı, Cemile ve Münire Sultan Sarayları, Süvari Kışlası –bugün Kuleli Askeri Lisesi– Çırağan Sarayı, Harbiye Nezareti –bugün İstanbul Üniversitesi Merkez Binası– Akaretler sıra evleri bulunmaktadır.

Simon Balyan, 1846-1894 yılları arasında yaşamıştır. İstanbul’da doğan Simon Balyan’ın adı, mimarlığın yanı sıra desinatörlük ve minyatür sanatında da öne çıkmaktadır. Nerede ve hangi okullarda eğitim gördüğüne dair kesin bilgi bulunmamaktadır. Babası Garabed Amira Balyan ve dedesi Krikor Amira Balyan tarafından yapımı gerçekleştirilen “bütün saray, köşk, kasır, cami vb yapıların duvar ve tavan minyatür resim süslemelerini ayrıca bu yapıların suluboya resimlerini” yapmıştır Simon Balyan’a atfedilen baslıca eserler Maçka Silahhanesi (1861–1862), Maçka Karakolhanesi (1861-1862) ve Yıldız Köşkü’dür.

Sarkis Balyan, 1835–1899 yılları arasında yaşamıştır. Garabed Amira Balyan’ın oğlu olan Sarkis Bey, 1843 yılında ağabeyi Nigoğos Balyan’la birlikte Paris’e giderek Collège Sainte-Barbe de eğitimini tamamladıktan sonra, Ecole Central des Arts et Manufactures ve Ecole des Beaux-Arts’dan mezun olmuştur. Sarkis Balyan, Paris’teki yıllarının ardından İstanbul’a döndükten sonra, babası ve ağabeyiyle birlikte çalışmıştır.

Sultan Abdülaziz döneminde yaptığı yapılarla yıldızı parlayan Sarkis Balyan’ın mimari faaliyetleri, kardeşi Agop’un 1875’teki ölümü ve Abdülaziz’in 1876’da tahttan indirilmesiyle duraklamaya uğramış olsa da II. Abdülhamit tarafından 1878’de kendisine “Sermimar-ı Devlet” ünvanı verilmiştir.

Maçka Silahhanesi

Maçka Silahhanesi

Günümüzde İ.T.Ü. Maçka Yabancı Diller Yüksekokulu olarak hizmet veren bina 19. yüzyılın 3. çeyreğinde İstanbul’a getirilen silahların muhafazası için bir silahhane olarak inşa edilmiştir. II. Mahmut döneminde inşa edilen Maçka Kışlası 1872 -73 yıllarında yıktırılmış, yerinde silahhanenin temelleri atılmış ve yapımı 1875 yılının başında Sarkis ve Simon Balyan tarafından tamamlanmıştır Yapı, 1955 yılında İstanbul Teknik Üniversitesine devredilmiş; 1983 yılında “aynen korunması gereken eski eser” olarak tescil edilmiştir.

Maçka Karakolhanesi

Maçka Karakolhanesi

Tarihi Maçka Karakolu’nun yerine Sultan Abdülaziz tarafından Simon ve Sarkis Balyan’a, Silahhane’nin yönetim binası olarak 1873’te yine Abdülaziz’in yaptırdığı Maçka Karakolhane’sinin, Silahhane’yle aynı yıl tamamlandığı söylenmektedir.

Teşvikiye Camii

Teşvikiye Camii

Üçüncü Selim tarafından hicri 1209 senesinde yaptırıldı. Bu tarihte caminin tamamen ahşap olarak ve daha çok Üçüncü Selim’in meraklısı olduğu av partilerine çıktığında ve yeni kurulan ordunun talimlerini seyredebilmesi için yaptırdığı biliniyor.

Zamanla harap olan ve çevresinde yerleşim olmadığı için fazla rağbet görmeyen ibadethane, Sultan Abdülmecit’in civardaki geniş araziyi yerleşime açma fikri doğrultusunda hicri 1270 senesinde ilavelerle genişletilen Cami, II. Abdülhamid devrinde de bahçesine katılan toprak parçasıyla yenilendi. Cumhuriyet döneminde de çeşitli tarihlerde tamir gören caminin son restorasyonu 1998 yılında tamamlandı.

Günümüzde olduğu kadar geçmişte de İstanbul’un gözde semtlerinden Nişantaşı’nda yer alan Teşvikiye Camii aynı zamanda ahrete intikal eden pek çok ünlü ismin son yolculuklarına uğurlandıkları kutsal bir mekân olma özelliğini de korumaktadır. Yazımızda kısaca bahsedilen Maçka Karakolhanesi’ne olan mimari benzerliğiyle de dikkat çeken Teşvikiye Camii, yapım itibariyle daha eski olması sebebiyle acaba Maçka Karakolhanesi’nin Balyan’lara ait tasarımını da yol göstermesi olası mıdır?

Meraklısına Not:
http://www.radikal.com.tr/yazarlar/cem-erciyes/mimarlik-tarihinde-milliyetcilik-1036553/

Mimarlık tarihimize ışık tutan araştırmaların sahibi Yard. Doç. Dr. Selman CAN: ‘BALYANLAR MİMAR DEĞİL, MÜTEAHHİT! ’

İstanbul’u bir inci tanesi gibi süsleyen bazı saray, köşk, kışla, cami ve devlet dairelerinin mimarı Balyan ailesi değilmiş. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Selman CAN Balyanlar’ın, bilinenin aksine mimar değil müteahhit olduklarını Osmanlı arşivlerine dayanarak belgeledi.